محاسبة النفس (کتاب)

«محاسبه النفس» کتاب اخلاقی است از سید علی بن طاووس (م 664 هـ.ق) که آیات و روایات در باب اهمیت و چگونگی حساب کشی از خویشتن را در خود جای داده است.

مؤلف

سید رضی الدین علی بن موسی (589-664 ق)، معروف به سید بن طاووس از بزرگترین علمای ربانی شیعه در قرن هفتم بود. او از نوادگان امام حسن مجتبى و امام سجاد (ع) است و در شهر حله ولادت نمود. جد هفتم ايشان، محمد بن اسحاق، كه به خاطر زيبايى و ملاحتش به طاووس مشهور شده بود از سادات بزرگوار مدينه محسوب مى‌شد. سید بن طاووس نقیب شیعیان در زمان حکومت مغول بر بغداد بود و وی را به سبب تقوا، مراقبه فراوان و حالات عرفانی «جمال العارفین» خوانده‌اند. او آثار بسیاری دارد که موضوع غالب آنها ادعیه و زیارات است. کتاب مقتل سید الشهداء او با نام لهوف نیز معروف است. علامه حلی و شیخ یوسف سدیدالدین (پدر علامه حلی) از شاگردان سید بن طاووس بودند.

معرفی اجمالی كتاب

نام كامل كتاب بنابر آنچه در كتاب آمده «محاسبه الكرام آخر كل یوم من الذنوب والآثام» است. موضوع كتاب در اخلاق و به عنوان یك كتاب ارزشمند و معتبر مطرح است. علاوه بر آن از کتب روایی معتبر نیز می‌باشد. به گونه‌ای كه مورد اعتماد بزرگان علماء شیعه قرار گرفته است.

نظر به اهمیت محاسبه نفس، علمای زیادی در این زمینه كتاب نگاشته و آثار گرانبهایی به جای گذاشته‌اند. ابن طاووس در مقدمه كتاب می‌فرماید: «من در موضوع محاسبه نفس در كتاب مختلف ابوابی را آورده‌ام، اما نظر به اهمیت این بحث در تزكیه انسان، كتاب مستقلی در این موضوع تألیف كردم».

این كتاب در پنج باب و هر باب به فراخور حال، در چند فصل تنظیم شده است:

• به خاطر اهمیت و جلالت شأن قرآن، باب اول را به آیات قرآن اختصاص داده است.
• باب دوم: بیانگر روایاتی است كه ارزش و فضیلت محاسبه را برای محفوظ ماندن از خطرها بیان می‌كند.
• باب سوم: بیان ایامی كه در نصوص دینی برای محاسبه مطرح شده‌اند، مانند دوشنبه و پنج‌شنبه و...
• باب چهارم: ایام و اوقاتی است كه به جهت فضیلت و اهمیتشان باید دقت بیشتری در حفظ نفس در آن ایام نمود.
• باب پنجم: بیان فضیلت محاسبه جهت ترغیب انسان‌ها نسبت به انجام آن.
• خاتمه: در ذكر اعمال و اذكار.

مؤلف پس از نقل روایاتی كه نیاز به بیان و توضیح دارند، توضیح مختصری در ذیل آن روایت آورده است.

وضعیت نشر

این كتاب در سال 1390 هـ.ق از روی نسخه سنگی به وسیله انتشارات مرتضوی عكسبرداری شده است و همراه با كتاب كشف الریبه از شهید ثانی و محاسبه النفس كفعمی در یك جلد به زبان عربی چاپ شده است.

منابع

• حافظ فرزانه/ مرکز مطالعات و پژوهش‌هاي فرهنگي حوزه علميه، سایت اندیشه قم.

• مقاله سید بن طاووس در همین دانشنامه.

متن کتاب محاسبة النفس

محاسبة النفس